BIYERNES. Nagtagal nang bahagya si Alma sa paaralang pinagtuturuan. Kaya’t malaong lagpas na ng takipsilim nang madaanan niyang muli ang bantayog sa plasa. Madilim na at halos wala nang tao sa pook na iyon pagsapit at paglagpas ng orasyon. Napakaaga kasing natutulog kahit ang pinakasentro ng bayang Don Manuel.

Nginitian niya ang makinang na istatwang nakatayo sa pedestal, maningning na kumikislap ang bagong kapipintang mukha ni Rizal sa liwanag ng mga ilaw na pasan ng mga posteng animo’y nakatanod sa magkabilang tabi ng monumento.

Sa pagkatingin ni Alma sa mukha ng monumento ni Rizal, para bang nakangiti rin ito sa kanya. Kaya napuno siya ng galak, at di niya napigilang sumaludo rito.

Halos ganap nang kumagat ang dilim sa mga sandaling iyon. Nagpatuloy siya sa paglakad, nang ang ulo’y nakalingon pa rin sa bantayog na nalagpasan na niya. Kaya’t si Alma, ang batambatang guro sa Manuel Miranda Memorial High School ay nagulantang nang mapaharap sa patunguhan ng kanyang paglakad at tumambad sa kanyang paningin ang pangkat na iyon. Mga binatilyong pawang nakatayo na’t handang-handa nang sumalubong sa kanya. At nagitla siya sa sumunod na pangyayari…

NOONG kasisimula pa lamang niya bilang guro sa bayang iyon, asiwang-asiwa talagang magdaan si Alma sa bahaging iyon ng poblasyon. Para bang dumadagundong ang tibok ng puso niya hanggang sa malayong makalagpas doon.

Kung bakit naman kasi tila nagpabaya ang pamahalaan ng baranggay nang mapundi ang mga ilaw. Kaya’t pati ang rebulto ni Rizal ay lantarang iniihian ng mga lalaking istambay; dahil sa sobrang dilim ay di naman sila makikitang talaga.

At may mga magkakabarkadang kay-aga naman yatang natutong uminom, at sa oras ng pagdaan niya pauwi mula sa paaralan ay medyo lasing na ang ilan sa kanila.

Mga binatilyo pa lang pero parang matagal nang bahid sa malisya at kawalang-direksyon.

Nitong nagdaang Lunes, dalawa sa mga iyon ay maaga yatang nagsimulang uminom at tinablan na sa utak, kaya’t paglampas niya ay sinipulan nila siya, isang mahabang pagsipol na mula sa himig ng isang malaswang awitin. Palibhasa’y lasing na nga, o baka naman talagang bingi sa musika, ang dweto ng mga sipol mula sa awiting iyon ay lumiko nang malayo sa tono.

At ang buong grupo ay humalakhak. Binilisan na lamang ni Alma ang paglakad niya at hindi man lamang niya sila nilingon. Mahina na sa pandinig niya ang patuloy na pagta-tawanan nang makalayo siya sa kanila.

Pagdating sa bahay na tinutuluyan, humi-hingal at maluha-luhang isinalaysay ni Alma sa kanyang Tiya Melay ang kagaganap na pangyayari. Pinagsakluban naman ito ng galit at takot. "Kung buhay pa sana ang Tiyo Freddie mo, maipapakulong niya ang mga walanghiyang iyon!" wika nito.

Napabuntong-hininga si Alma, at nagsabing "Sabagay, mga bata pa kasi sila. Baka naman magbabago pa’ng mga ‘yon. Sana nga, magbago pa sila…"

Napailing ang kausap niya. "Di na mag-babago ang mga iyan! Kaya nga nasipa sa skwela n’yo, dahil magugulo, laging nasa basag-ulo, inuman, sugal, baka nga pati droga, eh! Hindi kasi naituwid noong talagang mga mus-mos pa. Pag lumalaki na ang puno nang baluk-tot, papano mo pang itutuwid?

"Tiyang naman!" sagot ni Alma sa pagitan ng paghigop sa mainit na sabaw na ihinain ng matanda, "pinaksa ko iyan sa klase ko kanina. Habang buhay pa, may pag-asa pa! May pag-asa pang magbago ang mga iyon, dahil iba naman po ang tao sa puno na matigas sa paglago. At ang bawat tao, kahit parang napa-kasama, kahit kriminal na nga, ay may kabutihan pa rin naman sa kaloob-looban, di lang nakikita. Sila mismo, di nila alam! Sana talaga, magbago pa sila"

"Hay naku, itong pamangkin kong saksakan ng bait! Siya na nga ang binastos, siya pa ang nagpupumilit umuunawa! Basta, mula bukas papasamahan kita sa pinsan mong si Anding. Mahirap na! O, nainin na pala itong sinaing. Magsasandok na ako’t nang makakain na kitang dalawa, hane?"

Para kay Aling Melay, tapos na ang usapang iyon. Sanay na rin siya sa pamangking ito na kahit noong mas bata pa ay talagang napakaganda ng kalooban. Hindi nagagalit nang matagal. Tinitiis na lang ang mga pinaghihirapan. Napakamatulungin na, napakamaawain pa! Napakabait talaga. Lumabas sa bibig ng matanda ang mga kataga ng pagsuporta kay Alma… "Sana nga! Sana nga!"

Pero nagulat siya sa itinugon dito ni Alma. "Pero hindi na po yata sapat para sa akin ang ‘sana,’ Tiyang, ako mismo, tutulong akong mapagbago sila. Mag-iisip ako ng paraan. Kailangang matulungan ko sila!"

Halos mabitiwan ng matanda ang hawak niyang mga baso sa narinig sa pamangkin. Kanina lamang ay maputlang maputla, hinihingal at halos umiiyak pa itong si Alma, tapos ngayo’y nagbabalak pang tumulong sa mga iyon? Magmalasakit sa mga nambastos na nga sa kanya?

"Maanong huwag ka nang makisangkot pa diyan!" Parang walang narinig si Alma. Sa pakiwari ng kanyang magulang, nagsimula nang gumawa ng plano ang dalagang kahit tahimik ay para namang kinakausap ang sarili. Noon naalala ni Aling Melay ang kabilang bahagi ng pagkatao ng kanyang pamangkin. Malakas ang loob nito. Handang makipagsapalaran sa mga pagsisikap na maari niyang ikasadlak sa panganib, basta’t para sa kapakanan ng kapwa. Tama. Oo nga pala, si Alma ay may magandang kalooban at malakas pa ang loob niya. Kahit mahirap na mga gawain, minsang ipasya niya, ay hinding-hindi niya susukuan! Napailing at napabuntong-hininga na lang si Aling Melay.

Kinabukasan, nang magpaalam si Alma bago pumasok sa pagtuturo, sinabihan niya ang kanyang magulang, "Tuloy na po ako. Ipagdasal n’yo sanang magtagumpay ang binabalak kong gawin mamaya, bukas at samakalawa, sa buong linggong ito!"

"Ano pa nga ba ang magagawa ko, kundi iyon na nga, ang ipagdasal ka? Hindi naman kita mapipigilan kahit mahirap o kahit mapanganib pa nga ang binabalak mo, eh!"

* * *

WAKAS