Habang naghihintay sa susundo sa kanya sa isang kainán sa Cubao, naalala ni Ernie ang madalas na sinasabi ni Charlie: "Alam mo, ‘tol, may dalawang klase lang ng tao sa mundo. Ang nanloloko…" at sumasabay pa nga siya sa tinatawanang karugtong, "…at ang nagpapaloko! Hahaha!" Mula noong magkaklase pa sila sa pamantasan mahigit dalawang dekada na ang nakalilipas, ganoon na si Charlie. Nakipagkaibigan nga ito sa kanya para makakopya sa kanyang mga sagot kapag may eksamen. At sa ganoong mga pandaraya nakalusot ito hanggang makapagtapos ng kolehiyo—kodigo, halos lantarang pangongopya, medical certificate, pati panunuhol sa ilang guro.

Hindi nga lang maubos-maisip ni Ernie na pati pala siya ay maaatim na biktimahin nito. "Wala palang sinasanto ang ugali ni Charlie, pati ako na matagal niyang naging kaibigan!"

Bigla tuloy siyang sumimpatya sa napakarami nang iba pang naging mga biktima ng kaibigan.

"Sabi niya, makakamura ako sa hotel ng kaibigan niya! Tapos, tatagain pa pala ako, at malalaman ko pa sa iba ang talagang singil doon. Lang’ya, nangumisyon na naman ang ‘dakilang komisyoner,’ mula pa sa ibinayad ko!!! Ang tanga-tanga ko talaga!" patuloy ang himutok ni Ernie. "Inisip ko pang isama siya sa negosyong aasikasuhin ko sa Isabela! Buti na rin ang nangyaring ito, di ko pala siya dapat pagkatiwalaan."

Kumalma siya nang bahagya. Inubos ang huling kagat sa malaking sandwich na inorder kani-kanina. "Bagong negosyo! Paglago mula sa dating palakad ni Daddy!" At napangiti na nang bahagya. "Strictly business na ang dapat mangyayari, di na pwede ang mga old fashioned na kaek-ekan ng mga pamamaraan ni Daddy noong buháy pa siya. Sorry, Dad, ‘under new management’ na mula ngayon ang hardware mo!"

Kabababa lang niya sa platito ng nabasyong tasa ng kape nang malingunan niyang pumasok ang hinihintay. "Uncle Freddie!" Pinaupo niya ang bagong-datíng at agad na tinanong ito. "Nagmamadali ba tayo? O may oras pa ba para maikuha naman kita ng konting makakain? After all, abala ko sa ‘yo ito. Di ko na kasi kabisado ang pasikut-sikot doon sa atin, eh! Mabuti na lang wala kang turò ngayon…"

"Okey lang ‘yon, ‘to naman! So, how’s the Hong Kong businessman?"

Kauuwi lang ni Ernie Arevalo sa Pilipinas, matapos ang dalawampung-taóng paninirahan at paghahanapbuhay sa Hong Kong. Nang mag-long distance ang kanyang ina para ibalita ang biglaang pagkamatay ng matandang Leopoldo Arevalo ay pinauwi siya nito sa Pilipinas para saluhín ang hardware business nila sa Santiago. Di rin lang naging masaya ang kanyang pagnenegosyo mula nang magpalit ng gubyerno sa Hong Kong, pumayag agad siya.

Pero matagal nang nakadistansya ang binata sa negosyo nila dahil di niya gusto ang "masyadong malambot" daw na pamamalakad ng kanyang ama. Ang kaisipan niyang "Business is business" na nakuha sa pamantasan sa Maynila ay tumingkad pang lalo sa Hongkong, laluna sa madalas niyang pakikipagtransaksyon sa mga negosyanteng Amerikano at Europeo doon.

Sa mahabang paghihintay sa Manila Domestic Terminal para sa kanilang flight patungong Isabela, naikwento ni Ernie sa kanyang Uncle Freddie ang nangyaring panloloko sa kanya ng kaibigan. Hindi kumibo ang kausap niya, seryosong tumatango-tango lamang, hanggang sa dulo ng kwento at sa pagsabi niyang, "Hay naku! Matagal ko rin naman kasing kinunsinti ang mga kalokohan niya dahil di ko naman akalaing pati ako pala’y mabibiktima! Ganyan kasing talaga ang Pinoy!"

Noon sumagot ang kamag-anak niya, na isang propesor sa kasaysayan. "Hindi talagang ganyan ang Pinoy! Nagkaganyan lang!"

Nalipat tuloy sa Philippine History ang usapan. Nagulat si Ernie sa isang tanong ng kausap, "Alam mo bang dati-rati’y ibang-iba ang asal natin at ang pag-kakakilala sa atin ng ibang mga bansa? Napaka-honest daw tayo bilang mga trading partners!"

"Ow? Baka naman nineteen-kopong-kopong pa ‘yan! Hahaha! Ang alam ko, maliit pa tayo’y ganyan na ang mga Pilipino. Mas papalalâ lang talaga ngayon!"

Tumawa rin si Prof. Freddie. "Panahon pa nga ni Mahoma, pero napaka-tagal na panahon ‘yon! Naka-record sa ancient Chinese historical accounts ‘yon! Ewan ko lang kung nasa mga library sa Hong Kong. Pero ayon sa Chinese accounts ng isa sa mga dynasties ng bandang 700 B.C. at paulit-ulit pa sa sumunod na mga accounts hanggang noong 13th Century A.D., ang mga Pilipino raw ay ka-mangha-mangha bilang napakasipag at napaka-honest ngang trading partners. Lagi raw husto ang ibinabayad nating mga kalakal sa pakikipag-barter natin sa kanila. May mga nagsabi pa ngang ang mga kalakal mula sa China ay iniiwan lang nila sa beach nang walang kaharap na tumatanggap, at pagkatapos ay babalikan na lang nila ang bayad. Husto naman, di kumukulang ang ibinabayad natin. Meron pa raw nangyayaring nagbabayad ang ating mga ninuno para sa mga kalakal na di naman maalala ng mga Intsik na iniwan nila sa dalampasigan!"

"Talaga???!!! Hanep! Bagong impormasyon ‘yan, ah! Bakit di n’yo ‘yan isama sa mga ‘tinuturo n’yo sa History?

Kailan pa lumabas ang impormasyong ‘yan?"

"Kamakailan lang…" sagot agad ni Tiyo Freddie, "bago lang talaga kung centuries ang gagamitin nating timeframe. Si Rizal nga kasi ang nakabuklat ng mga bagay na ito at isinama niya sa artikulo tungkol sa sinasabing ‘Indolence of the Filipinos,’ Talagang panahon pa ni Mahoma, pero tumagal nang maraming siglo ito! Kaya di ‘talagang ganyan’ ang Pinoy, nagkaganyan lang tayo dahil sa epekto ng pang-aalipin, panlalait at mga panloloko sa atin mula nang sakupin na tayo at pagharian ng mga colonial powers! Teka, di mo ba nakuha sa college ang Rizal Course? Bakit hindi mo alam ‘yong isinulat na ‘yon ni Rizal?"

Biglang napangiti si Ernie bago sumagot. "Kasi… diniskartehan lang namin ni Charlie para kami makapasa… heheheh!" At bigla niyang binago ang paksa. Nagtuturo ka rin ba ng Rizal Course? Bakit alam mo rin ‘yon?"

Napailing at ngumiti rin si Freddie. Hindi niya sinagot ang huling tanong, at sa halip ay nanumbat. "Di ka lang pala kunsintidor, eh! Naging kasapakat ka pa pala niya!" Sabay silang tumawa. Pero para kay Ernie, ang huling narinig sa kausap ay "may aray." At bago uma-lingawngaw anunsyong maaantala nang bahagya ang kanilang paglipad, nasimulan nilang mag-usap sa marami pang ibang bagay sa ating kasaysayan na di naman nalalaman ng karaniwang Pilipino, kahit ang kakakunting may tunay na interes pa naman sana sa pag-aaral ng kasaysayan, at sa mahalagang mga aral nito. "Kung ikaw at ako at ang karamihan ng mga Pilipino ay hindi lalahok o mangungunsinti man lamang sa maling mga gawain, magiging maayos talaga ang ating lipunan, at maibabalik ang imahen ng Pinoy na tunay na sumasalamin sa ating dangal sa kaloob-looban!"